برجسته ترین خواص و فواید گیاه پونه کوهی برای سلامتی
یکی از انواع سبزیجات معطر که در کشور ما نیز بسیار طرفدار دارد، پونه کوهی است. پونه کوهی نه‌تنها به‌عنوان یکی از سبزیجات خشک و معطر استفاده می‌شود، بلکه خواص بسیار زیادی برای سلامتی ما دارد و همچنین از روغن پونه کوهی برای درمان بسیاری از مسائل استفاده می‌شود.
در این مقاله از سفیر زیبایی قصد داریم در مورد خواص پونه کوهی و روغن پونه کوهی به‌طور کامل با شما صحبت کنیم. در ادامه با ما همراه باشید.
پونه کوهی چیست؟
اگر به عکس پونه کوهی کمی دقت کنید، متوجه خواهید شد که پونه کوهی گیاهی از خانواده نعناع یا Lamiaceae است. هزاران سال است که افراد از خواص این گیاه برای طعم دادن به غذاها و درمان انواع بیماری‌ها در طب سنتی استفاده می‌کنند. یونانی‌ها و رومی‌ها پونه کوهی را با اثر شادی بخش آن می‌شناسند و نام این گیاه نیز از کلمات یونانی “oros” به معنای کوه و “ganos” به معنای شادی گرفته شده است.
این گیاه انواع مختلفی دارد. رایج‌ترین نوع پونه کوهی با نام‌های آویشن اسپانیایی و مرزنجوش وحشی نیز شناخته می‌شود. مردم از این گیاه در رژیم غذایی خود به‌عنوان مکمل‌های طعم‌دهنده و معطر و یا مصلح معطر استفاده می‌کنند. از قدیم نیز ایرانیان عادت داشته‌اند از این گیاه خوش عطر و بو در نوشیدنی دوغ استفاده کنند که آن را بسیار لذیذ می‌کند.
پونه کوهی و پونه وحشی حاوی انواع آنتی‌اکسیدان‌هایی مانند تیمول، کارواکرول، لیمونن، ترپینن، اوسیمن و کاریوفیلن است که خواص این گیاه را ایجاد می‌کنند. این سبزیجات یکی از بهترین چاشنی‌ها برای یک رژیم غذایی سالم است که می‌توانید از آن بهره‌مند شوید.
فواید پونه کوهی برای سلامتی چیست؟
این گیاه به‌طورکلی می‌تواند به مبارزه باکتری‌ها، تسکین التهاب و تنظیم قند خون در بدن کمک کند. به‌عنوان مثال مردم اطراف منطقه مدیترانه قرن‌هاست که از پونه در طب گیاهی برای درمان بسیاری از بیماری‌ها استفاده می‌کنند، ازجمله:
- زخم‌های پوستی
- کاهش دردهای ماهیچه‌ای و عضلانی
- بهبود آسم
- کاهش گرفتگی عضلانی
- درمان اسهال
- بهبود سوءهاضمه
- بهبود سرماخوردگی
- برای تقویت سلامت کلی
سایر فواید سلامتی پونه کوهی نیز عبارت‌اند از:
مبارزه با سرطان
پونه کوهی و گیاهان دیگری که آنتی‌اکسیدان دارند، می‌توانند به‌خوبی از بروز سرطان جلوگیری کنند. آنتی‌اکسیدان‌های غذایی به بدن کمک می‌کنند تا رادیکال‌های آزاد را که مواد سمی ناشی از فرآیندهای طبیعی و استرس‌های محیطی هستند، از بین ببرد. تجمع رادیکال‌های آزاد می‌تواند باعث استرس اکسیداتیو شود. استرس اکسیداتیو می‌تواند منجر به آسیب سلولی شود که ممکن است باعث بیماری‌های مختلفی ازجمله سرطان و دیابت شود. درنتیجه مصرف این گیاهان می‌تواند از بروز سرطان پیش‌گیری کند.
دارای خواص آنتی‌باکتریال است
ترکیبات اصلی این گیاه ارزشمند کارواکرول و تیمول است. این مواد می‌توانند خواص ضد میکروبی بسیار خوبی داشته باشند. در یک مطالعه آزمایشگاهی در سال 2019، مشخص شد کارواکرول و تیمول از رشد سویه‌های مختلف باکتری استافیلوکوس اورئوس (S. aureus) در گوشت و محصولات لبنی جلوگیری می‌کند که نشان می‌دهد می‌تواند به کنترل رشد باکتری در غذاهای دیگر نیز کمک کند. روغن پونه کوهی نیز تاکنون فعالیت ضد باکتریایی قابل‌توجهی در برابر 11 میکروب از خود نشان داده است.
دارای خواص ضدالتهابی است
روغن‌ها و ترکیبات پونه کوهی مانند تیمول و رزمارینیک اسید دارای خواص ضدالتهابی هستند. در نتایج تحقیقات و مطالعات حیوانی، عصاره این گیاه التهاب را کاهش داده است. افزایش التهاب در بدن می‌تواند منجر به ایجاد بیماری‌های زیر شود:
- آرتریت خودایمنی
- آسم آلرژیک
- روماتیسم مفصلی
مصرف منظم پونه می‌تواند تا حدی از ایجاد این بیماری‌ها جلوگیری کند. برای رسیدن به این هدف می‌توانید گیاهان دیگر مانند رزماری را نیز در رژیم غذایی خود قرار دهید.
دیابت را کنترل می‌کند
ترکیبات موجود در پونه کوهی می‌تواند به مدیریت دیابت نوع 2 کمک کند. درواقع این گیاه می‌تواند فواید زیر را برای افراد مبتلا به دیابت داشته باشد:
- بهبود مقاومت به انسولین
- تنظیم ژن‌هایی که بر متابولیسم چربی و کربوهیدرات تأثیر می‌گذارند
- بازسازی بافت‌های آسیب‌دیده کبد و کلیه
در طب سنتی نیز از برگ و روغن پونه کوهی برای مدیریت سطوح بالای قند خون استفاده می‌شود. از طرفی آنتی‌اکسیدان‌های موجود در پونه کوهی می‌تواند خطر ابتلا به استرس اکسیداتیو را کاهش دهد که یکی از عوامل اصلی ابتلا به دیابت می‌باشد.
افسردگی را کاهش می‌دهد
پونه کوهی می‌تواند یک گیاه آرامش‌بخش باشد و از ایجاد استرس و افسردگی جلوگیری کند. برای بهبود عوارض پوستی مفید است.
در طب سنتی از روغن پونه کوهی در موارد زیر برای بهبود کیفیت پوست استفاده می‌شود:
- آکنه
- پای ورزشکار (نوعی قارچ پوستی در بین انگشتان پا و ناخن‌های پا که در ورزشکاران بیشتر دیده می‌شود)
- شوره سر
- آفت، دندان‌درد و بیماری لثه
- زگیل
- زخم‌ها
- درماتوفیتوز (نوعی قارچ پوستی)
- آکنه روزاسه
- پسوریازیس
- نیش حشرات و به‌عنوان دافع حشرات
- درد عضلات و مفاصل
- رگ‌های واریسی
سایر مزایای سلامتی احتمالی
طبق گزارش کتابخانه ملی پزشکی، مردم محصولات پونه کوهی را به‌صورت خوراکی مصرف می‌کنند تا بتوانند موارد زیر را بهبود دهند:
- سرفه
- آسم
- آلرژی
- کروپ
- برونشیت
- دردهای قاعدگی
- روماتیسم مفصلی
- عفونت‌ها و اختلالات دستگاه ادراری
- سردرد
- دیابت
- خونریزی بعد از کشیدن دندان
- شرایط قلبی
- کلسترول بالا
ارزش غذایی پونه کوهی چقدر است؟
همان‌طورکه قبلاً نیز به آن اشاره کردیم انواع مختلفی از این گیاه وجود دارد و محتوای آنتی‌اکسیدانی و مواد مغذی آن در انواع مختلف می‌تواند بسیار متفاوت باشد. اگر بخواهیم ارزش غذایی پونه کوهی به ازای یک قاشق چای‌خوری را بیان کنیم، می‌توانیم آن را در جدول زیر به شما معرفی نماییم:
| ماده مغذی | میزان | نیاز روزانه بزرگسالان |
|---|---|---|
| انرژی (کالری) | 2.7 | 3000-1800 |
| کربوهیدرات (گرم) | 0.7 | 130 |
| فیبر (گرم) | 0.4 | 33.6-25.2 |
| کلسیم (میلی‌گرم) | 16 | 1200-1000 |
| فسفر (میلی‌گرم) | 1.5 | 700 |
| پتاسیم (میلی‌گرم) | 12.6 | 4700 |
| فولات | 2.4 | 400 |
نمونه‌هایی از آنتی‌اکسیدان‌های موجود در گیاه پونه کوهی شامل تریپتوفان، لیزین، والین، آرژنین، ویتامین C، ویتامین A و ویتامین E (توکوفرول) هستند که همگی یا برای بدن ضروری می‌باشند یا به‌نوعی به‌سلامتی بدن کمک می‌کنند.
چطور می‌توانیم پونه کوهی را به رژیم غذایی خود اضافه کنیم؟
شما می‌توانید از برگ‌های خشک یا تازه این گیاه برای افزودن طعم عالی به طیف وسیعی از غذاها استفاده کنید. همچنین طعم آن به‌خوبی با گوجه‌فرنگی جفت می‌شود و اغلب در پیتزا و سس پاستا نیز از پونه استفاده می‌کنند. همچنین می‌توانید از این گیاه ارزشمند در موارد زیر استفاده کنید:
- اضافه کردن به انواع گوشت‌ها برای مرینیت
- غذاهای دارای سبزیجات مختلف مانند انواع آش‌ها و سوپ‌های سبزیجات
- اضافه کردن به انواع خوراک‌های درست‌شده از حبوبات، مانند عدس و نخود
- اضافه کردن به ماهی که علاوه بر کاهش بوی نامطلوب ماهی که برخی از افراد را از مزایای ماهی محروم می‌کند، می‌توانید از خواص آن نیز بهره‌مند شوید.
اضافه کردن به غذاهای تند در اینجا چند نکته برای افزودن پونه به غذا وجود دارد که باید به آن‌ها نیز توجه داشته باشید و به شرح زیر هستند:
- در حین پخت گوشت بره و مرغ یا انواع غذاهای گوشتی دیگر، پونه کوهی خشک را روی گوشت برای طعم دادن بپاشید.
- از آن در مرینیت به‌عنوان طعم دهی به انواع گوشت یا چاشنی استفاده کنید.
- می‌توانید مقداری از آن را خرد کنید و با خمیر نان یا پیتزا مخلوط کنید تا طعم و عطر گیاهی عالی پیدا کند.
- برگ‌های پونه کوهی تازه را می‌توانید به سالاد اضافه کنید.
- می‌توانید پونه خشک یا تازه را روی تکه‌های پنیر موزارلا و گوجه‌فرنگی بپاشید و با روغن‌زیتون میل کنید.
همچنین از پونه برای تعدیل طعم در شرایط زیر می‌توانید استفاده کنید:
- در پایان فرآیند پخت‌وپز مقداری از آن را برای ایجاد یک طعم عالی به غذا اضافه کنید.
- برگ‌های پونه را خرد کنید، له کنید یا آسیاب کنید تا طعم بیشتری از آن در غذا پخش شود.
- اگر تا الان از این گیاه استفاده نمی‌کردید، برای شروع استفاده در ابتدا مقدار کمی از آن را به غذا اضافه کنید و کم‌کم آن را افزایش دهید. همچنین یادتان باشد اضافه کردن بیش‌ازحد پونه به غذا می‌تواند طعم غذای شما را تلخ کند.
- اگر در دستور غذا یک قاشق چای‌خوری پونه کوهی خشک شده باشد، این مقدار معادل یک قاشق غذاخوری پونه کوهی تازه است.
شما می‌توانید این گیاه را به‌صورت خشک یا تازه از فروشگاه‌های مواد غذایی معتبر خریداری کنند. همچنین اگر به باغبانی علاقه دارید، می‌توانید خودتان آن را در گلدان روی طاقچه یا بالکن یا در باغ پرورش دهید. این گیاه محصول خوبی می‌دهد و می‌توانید با یک‌بار کشت آن چندین برداشت داشته باشید.
فواید روغن پونه کوهی برای سلامتی چیست؟
پیش‌تر نیز به آن اشاره کردیم که شما می‌توانید از خواص این گیاه با استفاده از روغن آن بهره‌مند شوید. اسانس قوی یا روغن پونه کوهی از طریق خشک‌کردن برگ‌ها و شاخسارههای گیاه به دست می‌آید. درواقع پس از خشک شدن، روغن استخراج و با تقطیر با بخار آب غلیظ می‌شود. اسانس این گیاه را می‌توان با روغن‌های حامل مانند روغن‌زیتون و یا نارگیل مخلوط کرد و به‌صورت موضعی استفاده نمود.
مهم‌ترین خواص روغن کوهی برای سلامتی عبارت‌اند از:
1. آنتی‌بیوتیک طبیعی است.
پونه کوهی و کارواکرول موجود در آن می‌تواند به‌خوبی به مبارزه باکتری‌ها کمک کند. باکتری استافیلوکوکوس اورئوس یکی از شایع‌ترین علل عفونت است که منجر به بیماری‌هایی مانند مسمومیت غذایی و عفونت‌های پوستی می‌شود و روغن این گیاه به‌صورت رایحه‌درمانی یا استفاده موضعی بعد از رقیق شدن با روغن‌های حامل می‌تواند در کاهش ابتلا به آن کمک‌کننده باشد.
تحقیقات نشان داده است که اسانس پونه کوهی ممکن است در برابر برخی از باکتری‌های بالقوه مقاوم به آنتی‌بیوتیک مؤثر باشد. ازجمله این باکتری‌ها می‌توان به سودوموناس آئروژینوزا و E. coli است که هر دو از علل شایع عفونت‌های ادراری و تنفسی هستند.
2. می‌تواند به کاهش کلسترول کمک کند
مطالعات انجام شده در این زمینه نشان داده‌اند که روغن پونه کوهی می‌تواند به کاهش کلسترول کمک کند. در یک مطالعه، به 48 نفر با کلسترول خفیف بالا توصیه‌هایی برای رژیم غذایی و سبک زندگی داده شد تا به کاهش کلسترول کمک کنند. به سی‌ودو شرکت‌کننده نیز 0.85 اونس (25 میلی‌لیتر) پونه کوهی رقیق‌شده در آب بعد از هر وعده غذایی داده شد.
پس از 3 ماه، کسانی که از این روش استفاده کردند، در مقایسه با افرادی که فقط توصیه‌های رژیم غذایی و سبک زندگی را داشتند، کلسترول LDL (بد) کمتر و کلسترول HDL (خوب) بالاتری داشتند.
3. یک آنتی‌اکسیدان قوی است.
آنتی‌اکسیدان‌ها به محافظت از بدن در برابر آسیب‌های ناشی از رادیکال‌های آزاد کمک می‌کنند. آسیب رادیکال‌های آزاد عامل اصلی پیری و حتی پیری زودرس هستند و احتمال ایجاد برخی بیماری‌ها مانند سرطان و بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهند. رادیکال‌های آزاد همه‌جا در محیط هستند و محصول طبیعی متابولیسم در بدن نیز می‌باشند.
آن‌ها می‌توانند از طریق قرار گرفتن در معرض عوامل محیطی مانند دود سیگار و آلاینده‌های هوا در بدن تجمع کنند. پونه کوهی حاوی 3 تا 30 برابر سطوح آنتی‌اکسیدان نسبت به سایر گیاهان هم‌خانواده خود ازجمله آویشن، مرزنجوش و … است. همچنین جالب است بدانید آنتی‌اکسیدان موجود در آن حتی از سیب و بلوبری بیشتر است.
4. می‌تواند سلامت روده را بهبود بخشد.
این گیاه می‌تواند از طرق مختلفی برای سلامت روده مفید باشد. علائم روده دارای مشکل مانند اسهال، درد و نفخ شایع هستند و می‌توانند توسط انگل‌های روده ایجاد شوند. در یک مطالعه قدیمی 600 میلی‌گرم روغن پونه کوهی به 14 نفر که علائم روده درنتیجه انگل داشتند، داده شد. پس از درمان روزانه به مدت 6 هفته، همه شرکت‌کنندگان کاهش انگل را تجربه کردند و 77٪ درمان شدند. شرکت‌کنندگان همچنین کاهش علائم روده آلوده به انگل و خستگی مرتبط با علائم را تجربه کردند. همچنین گاهی ممکن است دیواره روده آسیب ببیند که به باکتری‌ها و سموم اجازه می‌دهد وارد خون شوند و به آن نشت روده نیز گفته می‌شود. روغن پونه کوهی می‌تواند از بدن در برابر این بیماری نیز محافظت کند.
5. می‌تواند به تسکین درد کمک کند
روغن پونه کوهی به دلیل خواص ضد درد آن موردبررسی قرارگرفته است. نتایج مطالعات حیوانی نشان می‌دهد که اسانس این گیاه به‌طور قابل‌توجهی درد را کاهش می‌دهد و اثراتی مشابه اثرات مسکن‌های رایج مورداستفاده مانند فنوپروفن و مورفین دارد.
6. ممکن است به کاهش وزن کمک کند
به لطف محتوای کارواکرول در این گیاه، روغن آن نیز می‌تواند به کاهش وزن کمک کند. به نظر می‌رسد کارواکرول موجود در پونه کوهی زنجیره رویدادهایی را که می‌تواند منجر به تشکیل سلول‌های چربی شود، معکوس کند. البته تحقیقات بیشتری در این زمینه موردنیاز است تا نشان دهد که روغن پونه کوهی چقدر در کاهش وزن نقش دارد، اما ممکن است ارزش آن را به‌عنوان بخشی از یک رژیم غذایی و سبک زندگی سالم داشته باشد.
نحوه استفاده از روغن پونه کوهی چگونه است؟
عصاره روغن این گیاه ارزشمند به‌صورت کپسول و قرص در دسترس است. می‌توانید آن را از اکثر داروخانه‌های معتبر تهیه کنید. ازآنجایی‌که قدرت مکمل‌های پونه کوهی می‌تواند متفاوت باشد، خواندن دستورالعمل‌های روی بسته‌های جداگانه برای نحوه استفاده از محصول مهم است.
اسانس این گیاه نیز به‌صورت جداگانه موجود است و می‌توان آن را با روغن حامل مانند نارگیل و زیتون رقیق کرد و به‌صورت موضعی استفاده کرد. توجه داشته باشید که هیچ اسانسی نباید خورده شود و درصورتی‌که می‌خواهید به‌صورت خوراکی استفاده کنید باید از خود پونه استفاده نمایید.
همچنین اگر علاقه‌مند به مصرف عصاره روغن پونه کوهی هستید اما در حال حاضر از داروهای تجویزی استفاده می‌کنید، قبل از افزودن آن به رژیم خود با پزشک خود مشورت کنید تا دچار عوارض ناخواسته آن نشوید. علاوه بر این، عصاره روغن پونه کوهی به‌طورکلی برای زنان باردار یا شیرده توصیه نمی‌شود.
آیا مصرف پونه کوهی عوارض هم دارد؟
همیشه در مقالات سفیر زیبایی تأکید می‌کنیم که مصرف هر ماده مفید اگر از حد اعتدال خارج شود، می‌تواند عوارض مختلفی را برایتان به همراه داشته باشد. پونه نیز از این قاعده مستثنا نیست. به‌طورکلی پونه کوهی به‌عنوان یک گیاه، روغن یا مکمل احتمالاً برای اکثر افراد بی‌خطر است. بااین‌حال باید در هنگام مصرف به موارد زیر توجه کنید:
- اگر می‌خواهید از آن به‌صورت مکمل استفاده کنید، قبل از شروع هر مکملی به‌خصوص اگر از داروهای دیگری استفاده می‌کنید یا شرایط پزشکی خاصی دارید، حتماً ابتدا با پزشک مشورت کنید.
- 2 هفته قبل از جراحی از مصرف محصولات پونه کوهی خودداری کنید، زیرا رقیق‌کننده است و می‌تواند خطر خونریزی را افزایش دهد.
- افرادی که فشارخون پایین دارند، باید در مصرف پونه محتاط باشند.
- روغن این گیاه یک روغن ضروری یا اساسی است و روغن‌های ضروری را قبل از استفاده باید با روغن حامل مانند روغن‌زیتون یا در آب مانند حمام بخار رقیق کنید. غلظت روغن این گیاه نباید بیشتر از 1٪ باشد، در غیر این صورت ممکن است منجر به تحریک پوست شود.
- بلعیدن روغن‌های ضروری یا استفاده از آن‌ها روی پوست به‌تنهایی می‌تواند خطرناک و سمی باشد. به همین دلیل باید روش صحیح استفاده از هر محصول مانند روغن پونه را قبل از استفاده برای جلوگیری از سمیت بررسی کنید.
- این گیاه ممکن است بر توانایی بدن در جذب مس، آهن و روی تأثیر بگذارد. همچنین این احتمال وجود دارد که قند خون را کاهش دهد.
- افرادی که به گیاهان متعلق به خانواده نعناع که شامل پونه کوهی، ریحان، اسطوخودوس و مریم‌گلی هستند، حساسیت دارند، باید مراقب مقدار مصرف پونه باشند، زیرا ممکن است به این گیاه نیز واکنش آلرژیک نشان دهند.
سایر عوارضی که ممکن است مصرف بیش‌ازاندازه پونه کوهی برایتان ایجاد کند، عبارت‌اند از:
- ناراحتی خفیف معده
- واکنش‌های آلرژیک، اگر به گیاهانی از خانواده نعناع (مانند ریحان، مریم‌گلی، اسطوخودوس و مرزنجوش) حساسیت دارید.
- تحریک پوست، اگر روغن پونه کوهی به‌صورت موضعی در غلظت‌های بیشتر از 1٪ استفاده شود.
- پونه کوهی ممکن است اختلالات خونریزی را بدتر کند یا تمایل به خونریزی را در افرادی که از داروهای کند کننده انعقاد خون (مانند آسپرین، کلوپیدوگرل، هپارین، انوکساپارین و وارفارین) استفاده می‌کنند، افزایش دهد.
- مصرف زیاد این گیاه ممکن است سطح قند خون را بیش‌ازحد کاهش دهد؛ بنابراین، افرادی که از داروهای ضد دیابت استفاده می‌کنند، اگر از مکمل‌های پونه کوهی استفاده می‌کنند، باید بیشتر مراقبت کرده و قند خون خود را به صورت منظم چک کنند.
- ایمنی استفاده از مکمل‌های این گیاه در بارداری و شیردهی نیز به‌خوبی شناخته‌نشده است؛ بنابراین، زنان باردار و مادران شیرده باید از مصرف پونه کوهی به‌عنوان دارو خودداری کنند و تنها می‌توانند به مقدار خیلی کم به‌عنوان طعم‌دهنده استفاده کنند.
سخن پایانی …
عصاره روغن پونه کوهی و خود گیاه پونه کوهی هر دو نسبتاً ارزان هستند و به‌راحتی در دسترس می‌باشند. پونه کوهی نسبت به اکثر میوه‌ها و سبزیجات آنتی‌اکسیدان بیشتری دارد و مملو از ترکیبات قدرتمندی به نام فنل است. پونه کوهی همچنین حاوی ترکیباتی می‌باشد که ممکن است در برابر عفونت‌های باکتریایی و قارچی، التهاب و درد و سایر شرایط مؤثر باشد؛ بنابراین می‌توانید به‌راحتی با استفاده منظم و در حد تعادل آن در رژیم غذایی خوب به‌خوبی از مزایای پونه برای سلامتی بهره‌مند شوید. برای ما در پایین همین صفحه بنویسید شما از پونه در چه غذاهای استفاده می‌کنید؟