نحوه تشخیص و راه های درمان جذام
حتماً تاکنون نام بیماری جذام به گوشتان خورده است. جذام یکی از بیماری‌های عفونی بسیار خطرناک است که شخص را با خطر مرگ روبرو می‌کند. خوشبختانه در حال حاضر تعداد افراد مبتلا به جذام در ایران نسبت به گذشته بسیار پایین است. اما در سراسر دنیا همچنان ادامه دارد.
در ادامه با ما باشید تا همه‌چیز را در مورد بیماری جذام مانند علت این بیماری، نحوه تشخیص و درمان آن را برایتان بگوییم.
جذام چیست؟
جذام نوعی بیماری عفونی است که باعث ایجاد زخم‌های پوستی شدید و بدشکل و آسیب عصبی در بازوها، پاها و نواحی پوستی اطراف بدن میشود. این بیماری از زمان باستان وجود داشته است. شیوع بیماری جذام در ابتدایی که ایجادشده بود، مردم تمامی قاره‌ها را تحت تأثیر قرار داده.
اما خوشبختانه و برخلاف تفکر بسیاری از افراد که از فرد جذام گرفته دوری می‌کنند، جذام که به آن بیماری هانسون نیز می‌گویند، مسری نیست. فقط در صورت تماس نزدیک و مکرر با قطرات بینی و دهان از طرف فردی که به این بیماری مبتلا شده و درمان‌نشده است، می‌توانید آن را بگیرید. متأسفانه کودکان بیشتر از بزرگ‌سالان به این بیماری مبتلا می‌شوند.
طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی، بااینکه تعداد افراد مبتلا به این بیماری نسبت به گذشته بسیار کمتر شده اما شواهد و آمارها نشان می‌دهد امروزه حدود 208000 نفر در سراسر جهان مبتلا به این بیماری هستند كه بیشتر آن‌ها در آفریقا و آسیا می‌باشند. در ایران نیز با اینکه از سال 1376 به حذف جذام رسیده‌ایم، این بیماری هنوز ریشه‌کن نشده و سالیانه بین 20 الی 30 نفر از هم‌وطنان عزیز را گرفتار می‌کند.
علائم بیماری جذام چیست؟
این بیماری در درجه اول پوست و اعصاب خارج مغز و نخاع شما را تحت تأثیر قرار می‌دهد که به آن اعصاب محیطی گفته میشود. همچنین ممکن است به چشم‌ها و بافت نازک داخلی بینی شما ضربه وارد کند.
اصلی‌ترین علامت این بیماری، عدم تغییرشکل زخم‌های پوستی، توده‌ها یا برجستگی‌هایی است که پس از گذشت چندین هفته یا ماه باز هم بهبود نیافته و از بین نمی‌روند. زخم‌های پوستی که در بیماری جذام ایجاد می‌شوند، کم‌رنگ هستند.
آسیب عصبی ایجادشده در این بیماری می‌تواند منجر به موارد زیر شود:
- از دست دادن حس در دست‌وپاها
- ضعف عضلانی
معمولاً حدود 3 تا 5 سال طول می‌کشد تا علائم این بیماری ظاهر شوند. برخی از افراد تا 20 سال بعد از فعالیت باکتری‌های ایجادکننده جذام هم علائمی ندارند. به فاصله زمانی تماس با باکتری تا بروز علائم، دوره کمون گفته میشود. دوره کمون طولانی جذام باعث میشود تعیین زمان و مکان آلودگی فرد به این بیماری برای پزشکان بسیار دشوار باشد.
چه عواملی باعث ابتلا به جذام می‌شوند؟
این بیماری در اثر نوعی رشد کند باکتری به نام مایکوباکتریوم لپرا (M. leprae) ایجاد میشود. نحوه انتقال این بیماری دقیقاً مشخص نیست. وقتی فرد مبتلا به جذام سرفه یا عطسه می‌کند، ممکن است قطرات حاوی باکتری M. leprae را پخش کند و فرد دیگری اگر در این هوای آلوده تنفس کند و باکتری موردنظر وارد مجرای تنفسی او شود، او نیز به این بیماری مبتلا خواهد شد. برای انتقال این بیماری، تماس فیزیکی نزدیک با فرد آلوده ضروری است. بنابراین در اثر تماس گاه‌به‌گاه با فرد آلوده، مانند دست دادن، در آغوش گرفتن یا نشستن کنار آن‌ها در اتوبوس یا میز، این بیماری سرایت نمی‌کند.
همچنین مادران باردار مبتلا به این بیماری نمی‌توانند آن را به نوزادان متولد نشده منتقل کنند. از طریق تماس جنسی نیز جذام منتقل نمی‌شود.
اشکال مختلف بیماری جذام
انواع مختلف این بیماری با توجه به تعداد و نوع زخم‌های پوستی شما تعریف میشود. علائم و معالجه خاص به نوع این بیماری بستگی دارد. انواع جذام عبارت‌اند از:
بیماری سل
بیماری سل نوع خفیف و کمتر شدید جذام است. افراد مبتلا به این نوع جذام فقط یک یا چند لکه پوستی صاف و رنگ‌پریده دارند. جذام یا paucibacillary در این افراد به شکلی می‌باشد که ممکن است ناحیه آسیب‌دیده پوست به دلیل آسیب عصبی، بی‌حس شود. بیماری جذام سل نسبت به سایر اشکال کمتر مسری است.
بیماری لپروماتوز
نوع شدیدتر بیماری جذام است. در این شرایط بیمار، برجستگی‌ها و جوش‌های پوستی (جذام چند میکروبی)، بی‌حسی و ضعف عضلانی را تجربه می‌کند. در مردان مبتلا به این بیماری ممکن است بینی، کلیه‌ها و اندام‌های تولیدمثل نیز تحت تأثیر قرار گیرند و مسری‌تر از جذام نوع سل است. برخی افراد نیز علائمی بینابین این دو حالت از این بیماری را دارند.
همچنین ممکن است شنیده باشید پزشکان از این طبقه‌بندی ساده‌تر استفاده می‌کنند:
- Paucibacillary: یک ضایعه (SLPB) یک ضایعه
- Paucibacillary (PB): دو تا پنج ضایعه
- Multibacillary (MB): شش ضایعه یا بیشتر
نحوه تشخیص بیماری جذام
اگر زخم پوستی دارید که ممکن است جذام باشد باید حتماً به پزشک مراجعه کنید تا هرچه زودتر اقدامات درمانی لازم انجام شود. معمولاً پزشک، نمونه کوچکی از آن را برداشته و برای آزمایش به آزمایشگاه می‌فرستد. به این نوع آزمایش، آزمایش نمونه‌برداری یا بیوپسی پوست می‌گویند. پزشک شما همچنین ممکن است آزمایش لکه پوستی را انجام دهد. اگر به جذام پاكوباسیلاری مبتلا باشید، هیچ باكتری در نتایج آزمایش نشان داده نمی‌شود. اما اگر به جذام چند میکروبی مبتلا باشید، نتایج قابل مشاهده است.
شما ممکن است به آزمایش پوست لپرومین نیاز داشته باشید تا ببینید کدام نوع جذام را دارید. برای این آزمایش، پزشک مقدار کمی باکتری غیرفعال عامل ایجاد جذام را درست در زیر پوست بازوی شما تزریق می‌کند. سپس یک مرتبه 3 روز بعد و یک مرتبه 28 روز بعد نقطه‌ای را که برای شما تزریق انجام‌شده دوباره بررسی می‌کند تا ببیند آیا واکنشی دارید یا خیر؟ اگر واکنش نشان دهید، ممکن است به جذام سل یا سل مرزی مبتلا شده باشید. افرادی که به این بیماری مبتلا نیستند واکنشی به این آزمایش نخواهند داشت.
نحوه درمان بیماری جذام
خوشبختانه امروزه با پیشرفت علم پزشکی این بیماری قابل درمان است. در 2 دهه گذشته، 16 میلیون نفر مبتلا به جذام درمان شده‌اند. سازمان بهداشت جهانی برای همه افراد مبتلا به این بیماری درمان رایگان انجام می‌دهد.
نحوه درمان و پاسخ بدن فرد بیمار به آن، بیشتر به نوع این بیماری بستگی دارد. برای درمان عفونت ایجاد شده درنتیجه این بیماری از آنتی‌بیوتیک استفاده میشود. پزشکان درمان طولانی‌مدت، معمولاً به مدت 6 ماه تا یک سال را توصیه می‌کنند. اگر به جذام شدید مبتلا گشتید، ممکن است نیاز به مصرف آنتی‌بیوتیک بیشتر داشته باشید. البته آنتی‌بیوتیک‌ها تنها عفونت را رفع می‌کنند و نمی‌توانند آسیب عصبی ناشی از این بیماری را درمان کنند.
درمان چند دارویی (MDT) یک درمان رایج برای این بیماری است که در آن آنتی‌بیوتیک‌ها را ترکیب می‌کنند. این بدان معناست که شما دو یا چند دارو را به‌صورت هم‌زمان مصرف خواهید کرد، اغلب آنتی‌بیوتیک‌های تجویزی برای درمان این بیماری عبارت‌اند از:
جذام Paucibacillary: شما دو آنتی‌بیوتیک مانند داپسون و ریفامپیسین را به‌صورت یک‌بار در روز مصرف خواهید کرد.
جذام چند میکروبی: شما روزانه دوز آنتی‌بیوتیک کلوفازیمین را علاوه بر داپسون روزانه و ریفامپیسین مصرف خواهید کرد. در این شرایط شما به مدت 1الی2 سال از چند داروی درمانی استفاده خواهید کرد و سپس بهبود خواهید یافت.
همچنین ممکن است برای کنترل درد عصب و آسیب‌های مربوط به این بیماری از داروهای ضدالتهاب استفاده کنید. این می‌تواند شامل آستروئیدها، مانند پردنیزون باشد.
پزشکان گاهی جذام را با تالیدومید، دارویی قوی که سیستم ایمنی بدن شما را سرکوب می‌کند، معالجه کنند. منتها تالیدومید باعث نقایص مادرزادی شدید و تهدیدکننده زندگی می‌باشد. اگر باردار هستید یا قصد باردارشدن دارید هرگز آن را مصرف نکنید.
عوارض بیماری جذام چیست؟
اگر این بیماری به‌موقع و به‌طور صحیح درمان نشود، می‌تواند به‌طور دائمی به پوست، اعصاب، بازوها، پاها و چشم‌های شما آسیب برساند.
عوارض عدم درمان این بیماری یا دیر درمان کردن آن می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- کوری یا گلوکوم
- ریزش مو
- ناباروری
- تغییر شکل صورت (شامل تورم دائمی، برجستگی‌های نازیبا بر روی پوست که حالت خوردگی دارد)
- اختلال نعوظ و ناباروری در مردان
- نارسایی کلیه
- ضعف عضلانی که منجر به دست‌هایی مانند پنجه یا عدم توانایی در خم شدن پاها میشود
- آسیب دائمی به داخل بینی شما که می‌تواند منجر به خون‌دماغ و گرفتگی بینی مزمن شود
- آسیب دائمی به اعصاب خارج از مغز و نخاع، ازجمله در بازوها و پاها
تحقیقات نشان می‌دهد آسیب عصبی می‌تواند منجر به کاهش خطرناک حس در اعضای مختلف بدن شود. در این صورت ممکن است در اثر بریدگی، سوختگی یا آسیب‌دیدگی در دست‌ها، پاها یا اندام دیگر احساس درد نکنید و اصلاً متوجه بروز حادثه و آسیب نشوید.
سخن پایانی
جذام یکی از بیماری‌های عفونی خطرناک است. اگرچه در اصل این بیماری حرفی از مرگ نیست. اما به دلیل آسیب‌های عصبی که ایجاد می‌کند و تأثیر روانی بسیار بد بر روی فرد مبتلا می‌تواند کشنده باشد. بنابراین اگر زخم مشکوکی روی پوست خود دیدید که بعد از یکی دو هفته بهبود نیافت و یا سایر علائم را مشاهده کردید، سریعاً به پزشک مراجعه کنید تا اقدامات درمانی لازم هرچه سریع‌تر انجام‌شده و از توسعه این بیماری در سرتاسر بدن جلوگیری شود.
وقتتون بخیر از ارایشگاه مشترک و وسایل ارایشی مشترک منتقل میشه این بیماری ؟؟؟
سلام مهدی عزیز. این بیماری فقط در صورت تماس نزدیک و مکرر با قطرات بینی و دهان از طرف فردی که به این بیماری مبتلا شده و درمان‌نشده است، منتقل می شود ولی به طور کلی توصیه میشود در آرایشگاه ها از وسایل شخصی و مجزا استفاده کنید چون بیماری های ایمنی و پوستی زیادی بخصوص اگر زخمی روی پوست ایجاد شود در این محیط ها با وسایل مشترک قابل انتقال است.