خواص شگفت انگیز زرشک برای سلامتی
زرشک یکی از گیاهانی است که در بسیاری از مناطق ایران مانند کرمان و مشهد به‌صورت خودرو رشد می‌کند. خواص زرشک بسیار زیاد است و از دیرباز از این گیاه خوش‌رنگ و خوشمزه هم برای طبخ انواع غذاهای سنتی و هم به‌عنوان درمانی طبیعی برای موارد مختلف استفاده می‌شده است. شما نیز می‌توانید با قرار دادن این گیاه در برنامه غذایی خود از خواص بی‌نظیر آن بهره‌مند شوید.
در این مقاله از سفیر زیبایی قصد داریم شما را تا حد امکان با مهم‌ترین و کاربردی‌ترین خواص زرشک برای سلامتی آشنا کنیم. پس تا پایان این مقاله با ما همراه باشید.
زرشک چه نوع گیاهی است؟
Berberis vulgaris یا زرشک از درختچه‌ای به دست می‌آید که میوه یا محصول آن دانه‌های کوچک ترش و قرمزرنگ است. اگرچه این گیاه به‌صورت بومی بیشتر در مناطق آفریقا، اروپا و آسیا یافت می‌شده است ولی امروزه به دلیل فواید زرشک که بسیار عالیست در سرتاسر جهان یافت می‌شود و به مناطقی هم که در آنجا رشد نمی‌کند، صادر می‌شود.
از خواص زرشک برای قرن‌ها در طب سنتی برای درمان مشکلات گوارشی، انواع بیماری‌های پوستی و عفونت‌ها استفاده می‌شده است و این کاربردها هنوز هم ادامه دارد. ترکیبات مفید در این گیاه دارویی بی‌نظیر است. بخصوص ماده‌ای به نام بربرین که یکی از آنتی‌اکسیدان‌های قوی است و می‌تواند به‌خوبی شرایطی مانند آکنه را درمان کند یا با عفونت‌های دهان و دندان مبارزه نماید.
مهم‌ترین خواص زرشک برای سلامتی در طب سنتی
اگر بخواهیم به‌طور کامل فواید زرشک برای سلامتی و ازنظر طب سنتی را بیان کنیم شاید بتوان یک کتاب در مورد آن نوشت. به همین دلیل در اینجا تنها به بیان مهم‌ترین خواص این گیاه دارویی می‌پردازیم که عبارت‌اند از:
1. زرشک دارای ارزش غذایی بالایی است
زرشک یکی از گیاهان مغذی است که سرشار از فیبر، کربوهیدرات و انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی مورد نیاز بدن است. بخصوص سرشار از ویتامین C است که یکی از انواع آنتی‌اکسیدان‌های قوی است و از آسیب‌های سلولی در بدن و ایجاد استرس اکسیداتیو که عامل بسیاری از بیماری‌های قلبی، سرطان و پیری پوست است، جلوگیری می‌کند.
اگر بخواهیم میزان مواد مغذی این گیاه را در یک فنجان 28 گرمی زرشک خشک بررسی کنیم، به شکل زیر است:
- کالری: 89
- پروتئین: 1 گرم
- چربی: 1 گرم
- کربوهیدرات: 18 گرم
- فیبر: 3 گرم
- ویتامین سی: ۲۱۳ درصد از نیاز روزانه یک انسان بزرگسال
- آهن: 15 درصد از نیاز روزانه یک انسان بزرگسال
علاوه بر موارد گفته شده در بالا، زرشک حاوی برخی مواد معدنی مهم مانند روی، منگنز و مس است که همگی از مواد معدنی کمیاب هستند و نقش مهمی در ایمنی و پیشگیری از بیماری‌ها در بدن ما دارند. جالب است بدانید رنگ قرمز روشن زرشک‌ها از آنتوسیانین‌ها ناشی می‌شود که رنگ‌دانه‌های طبیعی گیاهی هستند و می‌توانند به سلامت مغز و قلب شما کمک کنند.
2. دارای ترکیبات گیاهی بسیار مفید است
همان‌طورکه پیش‌تر هم گفتیم زرشک سرشار از بربرین است. این ماده یک ترکیب گیاهی منحصربه‌فرد است که فواید سلامتی مختلفی ایجاد می‌کند. بربرین عضوی از خانواده آلکالوئیدها است، گروهی از ترکیبات که به دلیل اثرات درمانی از دیرباز شناخته شده هستند.
مطالعات نشان داده‌اند که این ماده به‌عنوان یک آنتی‌اکسیدان قوی عمل می‌کند و با آسیب سلولی ناشی از مولکول‌های واکنشی به نام رادیکال‌های آزاد در بدن مبارزه می‌کند. از طرفی می‌تواند سطح قند خون و کلسترول بد را در بدن تنظیم کند و از پیشرفت رشد سلول‌های سرطانی خاص جلوگیری می‌کند.
به‌علاوه این ماده دارای اثرات ضدالتهابی خوبی است و با عفونت‌ها مبارزه خواهد کرد. زرشک همچنین دارای سایر آلکالوئیدها و اسیدهای آلی مورد نیاز برای بدن است که فواید زرشک را افزایش می‌دهد.
3. زرشک به مدیریت دیابت کمک می‌کند
دیابت یکی از بیماری‌های زمینه‌ای است که اگر به موقع و به درستی کنترل نشود می‌تواند خطرناک باشد و مشکلات زیادی را برای فرد مبتلا ایجاد نماید. ترکیبات گیاهی زرشک بخصوص بربرینِ آن، می‌تواند به مدیریت دیابت و سطح قند خون کمک کند.
به‌طور خاص، نشان داده شده است که بربرین نحوه واکنش سلول‌های بدن به هورمون انسولین را، بهبود می‌بخشد. انسولین همان هورمونی در بدن است که میزان سطح قند خون را کنترل می‌کند. درنتیجه مصرف صحیح و منظم زرشک می‌تواند به کاهش قند خون کمک کند. البته اگر بیماری دیابت برای شما تشخیص داده شده است، بهتر است قبل از اضافه کردن هر ماده غذایی جدید به رژیم دیابتی خود، با پزشکتان مشورت نمایید.
در مورد میزان تأثیر زرشک بر قند خون در یک مطالعه 3 ماهه بر روی 36 بزرگسال مبتلا به دیابت نوع 2 نشان داده شد که مصرف 1.5 گرم بربرین در روز، منجر به کاهش قابل‌توجه 2 درصدی هموگلوبین A1c (معیاری برای کنترل میانگین قند خون شما در 3 ماه گذشته) در مقایسه با مقادیر پایه شد.
درواقع، محققان دریافتند که اثرات مفید بربرین بر قند خون و هموگلوبین-A1c با داروهای سنتی دیابت متفورمین قابل مقایسه است.
4. فواید زرشک برای درمان اسهال مؤثر است
سالیانِ سال است که از زرشک به‌عنوان یک درمان گیاهی طبیعی برای بهبود اسهال استفاده می‌شود. این اثر احتمالاً به دلیل غلظت بالای بربرین در این گیاه است که با مهار گیرنده‌های خاص به کند کردن حرکت مدفوع از طریق روده شما کمک می‌کند و درنتیجه از اسهال جلوگیری خواهد کرد.
5.از شما در برابر سندرم متابولیک محافظت می‌کند
خوردن زرشک می‌تواند به پیشگیری از سندرم متابولیک کمک کند. سندرم متابولیک مجموعه‌ای از عوامل خطر است که خطر بیماری قلبی و دیابت را افزایش می‌دهد. به‌طور خاص، زرشک می‌تواند با بهبود متابولیک یا سوخت‌وساز در بدن از شما در برابر چاقی و قند خون بالا، کلسترول، تری گلیسیرید و سطح فشارخون که همگی عوامل خطر برای این سندرم هستند، محافظت کند.
یک مطالعه 8 هفته‌ای روی 46 بیمار مبتلا به دیابت نوع 2 نشان داد که نوشیدن حدود 7 اونس (200 میلی‌لیتر) آب زرشک در روز به‌طور قابل‌توجهی باعث کاهش فشارخون، تری گلیسیرید، کلسترول بد و قند خون در مقایسه با استفاده از داروهای مربوطه می‌شود.
6. خوردن زرشک برای سلامت دندان مفید است
نتایج مطالعات آزمایشگاهی نشان داده است که عصاره زرشک می‌تواند با التهابات بدن مبارزه کند؛ زیرا بربرین به‌عنوان یک عامل ضدالتهابی قوی نیز عمل می‌کند؛ بنابراین، می‌تواند به درمان بیماری‌های التهابی دندان مانند التهاب لثه که با تجمع پلاک، تورم و تحریک لثه‌ها مشخص می‌شود، کمک کند.
نتیجه یک مطالعه بر روی 45 پسر بین 11 تا 12 سال، نشان داد که استفاده از ژل دندانی حاوی زرشک به مدت 21 روز به‌طور قابل توجهی باعث کاهش پلاک و التهاب لثه می‌شود.
7. دارای اثرات ضد سرطانی قوی است
به دلایل مختلفی خواص زرشک برای جلوگیری از سرطان مشخص شده است که مهم‌ترین دلیل، وجود ماده مهمی مانند بربرین در این گیاه دارویی است. ازآنجایی‌که بربرین به‌عنوان یک آنتی‌اکسیدان قوی عمل می‌کند، می‌تواند به مبارزه با آسیب اکسیداتیو زمینه‌ای مرتبط با توسعه سرطان کمک کند.
علاوه بر این، بربرین می‌تواند باعث مرگ سلول‌های سرطانی شود، از تکثیر سلول‌های سرطانی جلوگیری کند و آنزیم‌های دخیل در چرخه زندگی سلول‌های سرطانی را مهار کند. از طرفی زرشک حاوی مواد ارزشمند دیگری مانند ویتامین سی است که باز هم از آنتی‌اکسیدان‌های قوی و ضد سرطان هستند.
نتایج چندین مطالعه آزمایشگاهی نشان داده‌اند که بربرین از رشد تومور جلوگیری می‌کند و منجر به مرگ سلولی در سلول‌های سرطان پروستات، کبد، استخوان و سینه می‌شود. بااین‌حال، این تحقیقات محدود به مطالعات آزمایشگاهی است و تحقیقات بیشتری برای درک بهتر نقش بالقوه زرشک در درمان و پیشگیری از سرطان مورد نیاز است.
8. زرشک به مبارزه با آکنه کمک می‌کند
به دلیل خواص ضدالتهابی که در این گیاه وجود دارد، می‌تواند در درمان برخی از بیماری‌های پوستی مانند جوش‌های ملتهب و آکنه نیز مفید باشد. به‌طور خاص، بربرین و سایر ترکیبات موجود در زرشک می‌تواند به مبارزه با التهاب و عفونت‌های مرتبط با آکنه کمک کند.
یک مطالعه در نوجوانان مبتلا به آکنه متوسط تا شدید در این زمینه نشان داد که مصرف 600 میلی‌گرم عصاره خشک زرشک در روز به مدت 4 هفته به‌طور قابل‌توجهی میانگین تعداد ضایعات آکنه را در مقایسه با دارونما کاهش می‌دهد. این مطالعه به این نتیجه رسید که عصاره این میوه می‌تواند یک گزینه درمانی ایمن و مؤثر برای نوجوانان مبتلا به آکنه باشد اما تحقیقات گسترده‌تری برای اثبات این موضوع مورد نیاز است.
نحوه اضافه کردن فواید زرشک به رژیم غذایی
شما به‌راحتی می‌توانید از طعم ترش و کمی شیرین آن، در انواع دسرها و غذاهای خود به‌صورت خام، تفت‌داده شده، مربا و … استفاده نمایید. همان‌طورکه می‌دانید بسیاری از ایرانی‌ها از زرشک در انواع خوراک‌ها و پلوها استفاده می‌کنند. همچنین می‌توانید از این گیاه خوش‌طعم و رنگ در انواع سالادهای روزانه خود برای استفاده بیشتر از تأثیرات آن استفاده نمایید.
به‌علاوه می‌توانید از آب زرشک به‌عنوان یک میان وعده بسیار نشاط‌آور و خنک استفاده کنید. البته توجه داشته باشید که استفاده بیش‌ازحد از زرشک، بخصوص برای افرادی که سابقه افت فشارخون دارند می‌تواند خطرناک باشد و باید حتماً با یک شیرینی یا به‌صورت محتاطانه مصرف شود.
اشکال مکمل زرشک شامل کپسول‌های خشک‌شده، عصاره‌های مایع و پمادها یا ژل‌های ساخته شده از انواع زرشک‌ها یا عصاره بربرین نیز در بازار موجود است. بااین‌حال، به دلیل تحقیقات محدود تأثیر این محصولات در انسان، دوز توصیه شده برای مکمل‌های زرشک یا بربرین وجود ندارد و افراد نباید بدون مشورت با پزشک از آن‌ها استفاده کنند.
آیا مصرف زرشک عوارض هم دارد؟
معمولاً مصرف این گیاه دارویی در حد تعادل، هیچ مشکلی برای شما ایجاد نخواهد کرد. بااین‌حال، مصرف مقدار زیادِ زرشک یا دوزهای مکمل بالا می‌تواند منجر به ناراحتی‌های معده و حتی اسهال شود.
علاوه بر این، هیچ تحقیقی در مورد اثرات زرشک در کودکان یا زنان باردار یا شیرده انجام نشده است؛ بنابراین، باید از مصرف مکمل‌های زرشک یا بربرین در این دوران اجتناب شود.
سخن پایانی …
زرشک یکی از گیاهان بسیار مفید و مؤثر در طب سنتی است که خواص زیادی برای سلامتی ما دارد. با توجه به این خواص درمانی توصیه می‌شود مقدار مناسبی از آن را به‌راحتی در رژیم غذایی روزانه خود قرار دهید اما در مصرف آن، زیاده روی نکنید. زیاده روی کردن بیش‌ازحد می‌تواند به جای ایجاد فواید سلامتی منجر به عوارض مختلف برایتان شود و گاهاً خطرناک است.