شگفت‌انگیزترین خواص زرشک و عوارض آن برای سلامتی
زرشک (Berberis vulgaris) یکی از گیاهان بوته‌ای و بومی اروپا، چین و شمال آفریقا است؛ اما خواص زرشک برای سلامتی به قدری زیاد است که امروزه در سرتاسر دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد. در ایران نیز بخش زیادی از زرشک مصرفی در استان خراسان کشت و برداشت می‌شود و این ماده خوشمزه به‌عنوان چاشنی در بسیاری از دستورالعمل‌های غذایی و همچنین نوشیدنی‌های خنک مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در این مقاله از سفیر زیبایی قصد داریم شما را بیشتر با خواص زرشک و قیمت زرشک اعلا آشنا کنیم. پس در ادامه با ما همراه باشید.
آشنایی با این گیاه قبل از بیان خواص زرشک
برای اینکه بتوانید درک بهتری از خواص زرشک داشته باشیم، بد نیست در ابتدا کمی بیشتر این محصول را بشناسیم. ماده فعال زرشک بربرین است که یک آلکالوئید طبیعی مهم در بدن محسوب می‌شود و این ماده به بسیاری از فرآیندهای روتین بدن کمک می‌کند.
خواص زرشک از دیرباز در طب سنتی موردتوجه قرار گرفته است؛ زیرا از ریشه و ساقه زرشک به‌عنوان یک درمان برای اختلالات گوارشی ازجمله موارد زیر استفاده می‌شود:
- یبوست
- اسهال
- دل‌درد
- سوزش سردل
- از دست دادن اشتها
حتی از زرشک کوبیده شده یا اسانس زرشک، به‌صورت موضعی برای برطرف کردن برخی از مشکلات پوستی مانند آکنه، زخم‌های جزئی و … استفاده می‌شود. جالب است بدانید گیاهان دارای ماده بربرین مانند زرشک بیش از 3000 سال است که در طب سنتی چینی برای درمان انواع بیماری‌ها و مشکلات جسمی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
بهترین فواید زرشک در برنامه غذایی
شما می‌توانید به‌صورت طبیعی زرشک را در برنامه غذایی خود قرار داده و از خواص زرشک بهره‌مند شوید. البته مکمل‌های آن نیز وجود دارند که بدون مشورت پزشک نباید مصرف شوند. استفاده از مکمل‌ها باید به‌صورت فردی و توسط یک متخصص تغذیه، بررسی شود. زیرا شرایط بدن هر فرد با دیگری متفاوت است.
اساس خواص زرشک به دلیل ماده بربرین است که به‌وفور در این گیاه وجود دارد. اگر بخواهیم به‌طور دقیق‌تر فواید زرشک برای سلامتی را برشماریم، عبارت‌اند از:
1. کنترل‌کننده دیابت
اثر بربرین بر کنترل قند خون برای افراد زمانی مشخص شد که برخی از افراد مبتلا به دیابت در چین برای درمان اسهال از آن استفاده کردند. این افراد متوجه شدند علاوه بر درمان اسهال تا حدی سطح قند خونشان کاهش پیدا کرده است.
در مطالعه آزمایشی در این زمینه نیز شرکت‌کنندگان به مدت سه ماه، روزانه دو الی سه مرتبه و هر بار 500 میلی‌گرم بربرین استفاده کردند. نتایج مشخص کرد این ماده می‌تواند به اندازه متفورمین که یکی از داروهای اصلی افراد مبتلا به دیابت است، مفید باشد و بخصوص برای افراد مبتلا به دیابت نوع 2 مؤثر است.
همان‌طورکه گفتیم بربرین به مقدار زیادی در زرشک وجود دارد و به همین دلیل یکی از خواص زرشک کنترل قند خون است. البته در تحقیقات از بربرین خالص استفاده شده است و با میزان بربرین در زرشک متفاوت است. این به این معناست که برای به دست آوردن این خواص زرشک باید آن را به‌صورت منظم و طولانی‌مدت در برنامه غذایی بگنجانید.
2. تنظیم‌کننده سطح کلسترول بد خون
کلسترول بد خون یکی از دلایل اصلی بسیاری از بیماری‌ها و سکته‌های قلبی است. ازجمله خواص زرشک که برای سلامت قلب نیز بسیار مفید است، تنظیم سطح کلسترول بد خون است. نتایج تحقیقات در این زمینه نشان می‌دهد، مصرف دوز 500 میلی‌گرم بربرین، به مدت سه ماه و دو بار در روز ، می‌تواند به کاهش کلسترول بد خون کمک کند.
البته این تئوری در مورد مکمل‌های بربرین است و مستقیماً به مصرف زرشک اشاره ندارد ولی مشخص است که خوردن منظم زرشک در حد ایده‌آل نیز می‌تواند چنین اثراتی داشته باشد.
3. کمک به کاهش فشارخون
یکی از خواص زرشک که باید به آن توجه کرد، کاهش فشار خون است. پس برای افراد دارای فشارخون بالا مفید و برای افرادی که افت فشارخون را تجربه می‌کنند، زیاد مناسب نیست. مصرف منظم زرشک در برنامه غذایی می‌تواند سطح فشارخون سیستولیک (عدد بالا) و فشارخون دیاستولیک (عدد پایین) را به‌طور مؤثری تنظیم کند و مقدار این فشارها را در افراد مبتلا به فشارخون بالا کاهش دهد.
4. بهبوددهنده علائم سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
سندرم تخمدان پلی کیستیک یکی از بیماری‌های رایج در میان زنان است که به دلیل اختلالات هورمونی ایجاد می‌شود و می‌تواند با علائمی مانند ریزش مو، آکنه، قاعدگی‌های نامنظم و در برخی موارد ناباروری همراه باشد.
مصرف منظم زرشک درصورتی‌که مشکل افت فشارخون نداشته باشید، می‌تواند با کنترل قند خون، سطح کلسترول و تری گلیسیرید، سطح تستوسترون (نوعی هورمون مردانه) و نسبت دور کمر به باسن، به کاهش علائم این بیماری کمک نماید.
در یک تحقیق در این زمینه نیز به شرکت‌کنندگان مبتلا به این بیماری که تخمک‌گذاری نداشتند، بربرین داده شد. بعد از چهار ماه مشخص شد 13 نفر از شرکت‌کنندگان توانستند 25 درصد بهبود یابند و بربرین توانست توانایی باروری آنها را بهتر کند.
5. درمان‌کننده طبیعی اسهال
اسهال یکی از مشکلات گوارشی شایع است که می‌تواند به دلایل مختلف مانند استفاده از ملین‌ها، مواد غذایی فاسد، سندرم پیش از قاعدگی و … رخ دهد. یکی از شناخته‌شده‌ترین کاربردهای بربرین و خواص زرشک، درمان اسهال و بخصوص درمان اسهال خونی است. البته به شرط اینکه به مقدار متعادل مصرف شود. در غیر این صورت نه تنها اسهال را درمان نخواهد کرد، بلکه منجر به اسهال می‌شود.
در قرن بیستم، تحقیقاتی در این زمینه برای مشخص کردن این فواید زرشک صورت گرفت. مثلاً در یک تحقیق، افراد مبتلا به اسهال به دلیل باکتری E. coli یک دوز 400 میلی‌گرم در روز، بربرین مصرف کردند. این افراد حدود 48 درصد کاهش حجم مدفوع را در 8 ساعت پس از درمان تجربه کردند.
آیا مصرف زرشک می‌تواند عوارض جانبی هم به دنبال داشته باشد؟
هر ماده طبیعی تا زمانی که به اندازه طبیعی و در شرایط نرمالِ سلامتی مصرف شود، معمولاً با فواید خود همراه است و زرشک نیز از این قاعده مستثنی نیست؛ اما با توجه به ترکیبات موجود در زرشک، اگر مشکل خاصی دارید یا در شرایط خاصی مانند بارداری هستید، قبل از مصرف آن در برنامه غذایی خود، حتماً با پزشکتان مشورت کنید.
به‌خصوص اگر داروهای ضد انعقاد (رقیق‌کننده‌های خون)، داروهای فشارخون، داروهای دیابت یا دیورتیک‌ها (قرص‌های آب) را مصرف می‌کنید، حتماً قبل از بهره بردن از خواص زرشک با پزشک خود صحبت نمایید.
برخی از عوارض جانبی احتمالی زرشک، بخصوص در صورت مصرف زیاد، شامل موارد زیر هستند:
- استفراغ
- اسهال
- تحریک شدید کلیه و ایجاد علائم UTI 4 (عفونت مجاری ادراری) مانند ادرار خونی، درد هنگام ادرار، درد کمر یا معده و تب
- تشنج
- افت شدید و خطری فشارخون، ضربان قلب و تنفس
در صورت بروز هرکدام از علائم بالا به غیر از استفراغ و اسهال، پس از مصرف زرشک، فوراً به پزشک مراجعه کنید تا اقدامات درمانی لازم انجام شوند. اسهال و استفراغ، معمولاً با قطع مصرف برطرف می‌شوند ولی باز هم اگر شدید بودند، باید به اورژانس مراجعه کنید.
موارد احتیاط هنگام استفاده از خواص زرشک
وقتی می‌خواهید برای بهره‌مند شدن از خواص زرشک، این محصول خوشمزه را در سبد غذایی خود قرار دهید، لطفاً در موارد زیر احتیاط کنید:
1. واکنش آلرژیک شدید
ممکن است به ترکیبات موجود در زرشک آلرژی یا حساسیت داشته باشید؛ مثلاً ممکن است دچار التهاب پوست یا خارش شوید؛ بنابراین اگر دچار این مشکلات یا موارد مشابه شدید، از مصرف آن خودداری کنید. اگر از قبل میدانید به چه موادی آلرژی دارید، در صورت تمایل به استفاده از مکمل زرشک بعد از مشورت با پزشک، حتماً قبل از استفاده، ترکیبات تشکیل‌دهنده آن را مطالعه بفرمایید.
2. دوران بارداری
افراد باردار نباید از زرشک استفاده کنند، زیرا خواص زرشک طوری است که می‌تواند انقباضات رحمی را تحریک کند و ممکن است منجر به سقط جنین شود.
3. دوران شیردهی
هنوز مشخص نشده است که خواص زرشک در دوران شیردهی مفید است یا مضر؟ به همین دلیل، شرط احتیاط است که در این دوران، مقدار مصرف آن را کم کنید.
4. بزرگسالان بالای 65 سال
افراد دارای سن بالاتر از 65 سال باید قبل از استفاده زیاد از این ماده در رژیم غذایی خود، حتماً با پزشکشان مشورت کنند تا مشکلی برایشان ایجاد نشود.
5. کودکان
ایمنی خواص زرشک هنوز برای کودکان مشخص نشده است و باید از مصرف زیاد آن در دوران کودکی اجتناب شود.
همچنین توجه داشته باشید که زرشک نباید جایگزین درمان‌های معمولی که در حال حاضر از آنها پیروی می‌کنید، شود. به‌ویژه، آن را نباید به‌عنوان یک درمان خانگی برای بیماری UTI استفاده کرد. اگر باکتری‌های عامل عفونت ادراری به‌طور کامل ریشه‌کن نشوند، عفونت می‌تواند به کلیه‌ها سرایت کند، حتی اگر علائمی مانند ادرار کردن دشوار یا دردناک از بین بروند؛ بنابراین به‌هیچ‌وجه این ریسک را نکنید و زرشک تنها می‌تواند به‌عنوان یک درمان کمکی، آن هم با مشورت پزشک، استفاده شود.
برای استفاده از خواص زرشک، روزانه چقدر از آن استفاده کنم؟
دوز مشخصی برای مصرف زرشک یا مکمل آن وجود ندارد. پیشنهاد می‌شود به مقدار متعادل از نوع طبیعی آن در انواع غذاها مانند سوپ، خوراک مرغ، کوفته، کتلت، آبگوشت و … استفاده کنید یا در روزهای گرم تابستانی اگر مشکل افت فشار ندارید، از نوشیدنی آن استفاده نمایید. استفاده از مکمل‌های زرشک بخصوص بدون مشورت با پزشک، اصلاً توصیه نمی‌شود.
خواص زرشک با چه داروهایی تداخل دارد؟
ترکیبات موجود در زرشک طوری است که مصرف آن هم‌زمان با برخی داروها می‌تواند تداخل ایجاد کند. برخی از تداخلات دارویی با زرشک عبارتنداز:
داروهای ضد انعقاد (رقیق‌کننده‌های خون)
خواص زرشک می‌تواند اثربخشی داروهای رقیق‌کننده خون را تغییر دهد.
داروهای فشارخون
خواص زرشک می‌تواند اثرات داروهای فشارخون را بیشتر کند که خطرناک است.
دیورتیک ها (قرص‌های آب)
خواص زرشک ممکن است اثرات برخی از این داروها را افزایش دهد.
داروهای دیابت
مصرف زرشک اگرچه در حالت نرمال به تنظیم سطح قند خون کمک می‌کند ولی در افراد دیابتی ممکن است اثرات داروها را قوی‌تر کند و خطرناک باشد.
سایر داروهای متابولیزه شده توسط کبد
ازآنجایی‌که زرشک روی کبد اثر می‌گذارد، ممکن است نحوه عملکرد بسیاری از داروها را که توسط کبد متابولیزه می‌شوند، در بدن شما تغییر دهد.
بنابراین به‌طورکلی ضروری است که فهرست تمام داروهایی که مصرف می‌کنید را قبل از مصرف مکمل زرشک به پزشک بدهید تا مطمئن شوید که برای شما مناسب است.
نحوه نگهداری زرشک برای حفظ خواص آن
برای حفظ رنگ و کیفیت زرشک، بهتر است آنها را در ظروف درب‌دار در یخچال نگهداری کنید. در صورت استفاده از آنها به‌صورت خشک شده نیز زرشک‌ها را در جای خشک و خنک و دور از نور مستقیم خورشید نگهداری نمایید.
قیمت خرید زرشک اعلا
برای خرید زرشک باید به ویژگی‌های ظاهری آن مانند سالم بودن زرشک‌ها، رنگ قرمز خوش‌رنگ و عدم سیاه‌شدگی و … توجه داشته باشید. قیمت زرشک بسته به کیفیت زرشک و اینکه برای رسیدن به شهر شما چقدر مسیر را طی کرده است، می‌تواند متفاوت باشد. به‌عنوان‌مثال، قیمت خرید زرشک در مشهد که محل کشت و کار زرشک است، پایین‌تر از سایر شهرهای ایران مانند تهران، اصفهان و … است.
با توجه به تغییرات روزانه قیمت، متأسفانه نمی‌توان قیمت دقیقی از این محصول بیان کرد اما آخرین قیمت زرشک اعلا از کیلویی 129000 تومان به بالا است که این قیمت فقط در زمان تحریر این مقاله اعتبار دارد و ممکن است زمانی که شما دوست عزیز در حال مطالعه این مقاله هستید، قیمت‌ها تغییر کرده باشند.
سخن پایانی …
خواص زرشک برای سلامتی بسیار بی‌نظیر است و سالیان سال است که از خواص آن در طب سنتی برای درمان بسیاری از بیماری‌ها و همچنین در صنعت زیبایی استفاده می‌شود. شما نیز می‌توانید با مصرف آن در برنامه غذایی خود در حد اعتدال، از فواید بی‌نظیر زرشک بهره‌مند شوید. البته حواستان به تداخلات دارویی گفته شده در این مقاله باشد و اگر شرایط خاصی دارید، حتماً قبل از وارد کردن این محصول به رژیم خود با پزشکتان مشورت کنید.