دیابت چیست ؟ همه چیز از علت تا درمان

دیابت یکی از شایع‌ترین بیماری‌هایی است که به دلایل مختلف مانند تحرک پایین، رژیم نامناسب، وراثت و … افراد را دچار می‌کند. هرچه سن افزایش پیدا می‌کند، خطر ابتلا به این بیماری نیز بیشتر می‌شود. این عارضه بیشتر مرتبط با متابولیک یا سوخت و ساز بدن است و در اصل به دلیل عدم توانایی بدن برای تولید کافی هورمون انسولین یا عدم توانایی در استفاده از انسولینی است که تولید می‌کند. انسولین وظیفه دارد قند از خون گرفته و به سلول‌های بدن جهت ذخیره و انرژی انتقال دهد.

در این مقاله از سفیر زیبایی با ما همراه باشید تا دیابت را کامل‌تر با هم بررسی کنیم و راهکارهایی کاربردی را برای کنترل این بیماری به شما ارائه دهیم.

اهمیت کنترل دیابت یا قند خون

متأسفانه بیماری دیابت یک بیماری مزمن است که هنوز درمان قطعی برای آن یافت نشده است و آنچه برای بیمار و پزشک مهم است، کنترل این بیماری است. اگر بیمار به‌درستی این کار را انجام ندهد، ممکن است خطرات بعدی مانند مشکلات عصبی، زخم پای دیابتی و … برایش ایجاد شود و حتی در مراحل شدید می‌تواند جان بیمار را تهدید کند.

این در حالی است که با انجام برخی عادات ساده در سبک زندگی خود مانند داشتن یک رژیم متعادل، ورزش منظم، کنترل استرس و … این بیماری را کنترل کنید. مدیریت صحیح این بیماری بسیار مهم است، زیرا قند خون بالا و کنترل نشده ناشی از این بیماری می‌تواند به قسمت‌های مختلف بدن مانند اعصاب، چشم‌ها، کلیه‌ها و … آسیب برساند.

بیماری دیابت چند نوع دارد؟

اکثر ما این بیماری را تنها با یک نام می‌شناسیم اما باید بدانید این بیماری انواع مختلفی دارد که شامل موارد زیر می‌شوند:

دیابت نوع 1

این نوع از دیابت به‌عنوان یک بیماری خودایمنی شناخته می‌شود. در افراد مبتلا به این مشکل، سیستم ایمنی به اشتباه به سلول‌های سازنده انسولین، یعنی پانکراس حمله کرده و آنها را از بین می‌برد که هنوز علت علمی این کار مشخص نشده است.

دیابت نوع 2

این بیماری زمانی ایجاد می‌شود که بدن در برابر استفاده صحیح از هورمون انسولین مقاومت کند و درنهایت قند خون به جای استفاده برای نیازهای انرژی روزمره در بدن ذخیره شود. این نوع دیابت، شایع‌ترین نوع در جهان است و حدود 90 الی 95 درصد از افراد مبتلا، با نوع 2 درگیر هستند.

دیابت نوع 1.5

نام این بیماری ممکن است کمتر به گوشتان خورده باشدِ و درواقع با نام دیابت خودایمنی نهفته در بزرگسالان (LADA) شناخته می‌شود؛ بنابراین بعید است در سنین پایین رخ دهد ولی مانند نوع 2، شروع آن تدریجی است و متأسفانه با رژیم غذایی یا سبک زندگی به‌تنهایی قابل کنترل نیست و فرد حتماً باید تحت نظر پزشک باشد.

دیابت بارداری

این بیماری نیز در زنان باردار شایع است و منجر به بالا رفتن بیش‌ازحد سطح قند خون در بدن مادر می‌شود. علت بروز این بیماری تولید هورمون‌های مسدودکننده انسولین توسط جفت است و مادر باید در طول بارداری تحت نظر متخصص زنان خود به‌طور کامل دستورات مراقبتی را انجام دهد تا خطری برایش ایجاد نشود.

در کنار موارد بالا ممکن است نام یک بیماری به نام دیابت بی‌مزه یا ملیتوس را نیز بشنوید که اگرچه نام مشابهی دارد ولی یک وضعیت کاملاً متفاوت است و وقتی رخ می‌دهد که کلیه‌های شما بیش‌ازحد، مایعات را از بدن خارج کنند.
یک بیماری نادر به نام دیابت بی‌مزه با دیابت ملیتوس مرتبط نیست، اگرچه نامی مشابه دارد. این یک وضعیت متفاوت است که در آن کلیه‌های شما مایعات زیادی را از بدن شما خارج می‌کنند.

پیش دیابت چیست و چگونه رخ می‌دهد؟

پیش دیابت وقتی رخ می‌دهد که قند خون شما بیشتر از حد طبیعی خود باشد، اما آن‌قدر هم بالا نیست که پزشک نوع 2 را تشخیص دهد. این حالت زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های بدن شما آن‌طور که باید نسبت به انسولین واکنش نشان نمی‌دهند و اگر درمان نشود می‌تواند منجر به دیابت نوع 2 گردد.

علائم بیماری دیابت چه مواردی هستند؟

شناخت علائم این بیماری بسیار مهم است تا به شما هشدار دهد که در زمان مناسب به پزشک مراجعه کنید و اقدامات مدیریتی لازم را انجام دهید. به‌طورکلی علائم نوع 1، نوع 2 و نوع 1.5 یکسان است، اما علائم نوع 1 در مدت‌زمان کوتاه‌تری نسبت به نوع 2 و 1.5 رخ می‌دهد. همچنین علائم مشکلات اعصاب محیطی مانند سوزن‌سوزن شدن اعصاب و درنتیجه بی‌حس شدن ناحیه درگیر شده مانند دست و پا و زخم‌های دیر ترمیم در نوع 2 بیشتر دیده می‌شود.

عدم درمان و کنترل به‌موقع این بیماری بخصوص در نوع یک، می‌تواند شرایطی به نام کتواسیدوز را ایجاد کند. این شرایط باعث می‌شود که سطح کتونها در بدن بیش‌ازحد بالا رفته و خطرناک شود. در انواع دیگر این بیماری نیز ممکن است این حالت رخ دهد ولی نادر است.

علائم کلی دیابت نیز عبارت‌اند از:

• افزایش گرسنگی
• افزایش تشنگی
• کاهش وزن
• تکرر ادرار
• تاری دید
• خستگی مفرط
• عدم التیام سریع زخم‌ها

علاوه بر علائم کلی دیابت، مردان مبتلا به این بیماری ممکن است موارد زیر را نیز تجربه کنند:

• کاهش میل جنسی
• اختلال در نعوظ
• قدرت عضلانی ضعیف

زنان مبتلا به این بیماری نیز می‌توانند علائم متفاوتی را تجربه کنند که شامل موارد زیر هستند:

• خشکی واژن
• عفونت‌های دستگاه ادراری
• عفونت‌های قارچی
• خارش و خشکی پوست

در مورد دیابت بارداری نیز باید به این نکته توجه داشته باشید که معمولاً مادران باردار، علائم خاصی را تجربه نمی‌کنند و تنها متخصصان می‌توانند با انجام آزمایش قند خون یا تست تحمل گلوکز خوراکی در هفته‌های 24 الی 28 بارداری این موضوع را تشخیص دهند. تنها گاهی ممکن است این افراد تشنگی زیاد یا تکرر ادرار را تجربه کنند.

مهم‌ترین دلایل ابتلا به بیماری دیابت

هرکدام از انواع این بیماری دلایل خاص خود را دارد که در ادامه به شرح آنها می‌پردازیم:

دلایل ایجاد نوع 1

محققان هنوز نتوانسته‌اند علت دقیق دیابت را مشخص کنند اما حدس مینند، ژنتیک یا وجود نوعی ویروس منجر به حمله سیستم ایمنی به سلول‌های بتای تولیدکننده انسولین در لوزالمعده می‌شود و آنها را از بین می‌برد.

دلایل ایجاد نوع 2

مهم‌ترین دلایل این بیماری ژنتیک و سبک زندگی غلط است. به‌عنوان‌مثال اضافه‌وزن یا چاقی خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد؛ زیرا وزن اضافی بخصوص در ناحیه شکمی، سلول‌های بدن را در برابر انسولین مقاوم‌تر می‌کند.

دلایل ایجاد نوع 1.5

نوع 1.5 نوعی وضعیت خودایمنی است و زمانی اتفاق می‌افتد که خود آنتی‌بادی‌های پانکراس آن را موردحمله قرار دهند. علت اصلی این بیماری نیز عوامل ژنتیکی شناخته شده است.

دلایل ایجاد دیابت بارداری

این مشکل معمولاً به دلیل تغییرات هورمونی شدید در این دوران است. جفت می‌تواند هورمون‌هایی را تولید کند که سلول‌های بدن مادر را نسبت به انسولین مقاوم کند و سطح قند خون را افزایش دهد. البته عادات غذایی و رفتاری مادران نیز در به وجود آمدن این شرایط بی‌تأثیر نیست. زنانی که وزن ایده آلی دارند و از رژیم غذایی و ورزش منظم در دوران بارداری پیروی می‌کنند، کمتر دچار دیابت بارداری می‌شوند.

چه مواردی خطر ابتلا به دیابت را افزایش می‌دهند؟

عوامل مختلفی می‌توانند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهند که در ادامه برای هرکدام بررسی خواهیم کرد:

عوامل خطر دیابت نوع 1

اگر اقوام درجه یک شما مانند والدین، خواهر یا برادر دچار این بیماری یا حامل ژن‌های مرتبط با این بیماری باشند، احتمال ابتلای شما بیشتر می‌شود. همچنین این بیماری در سنین کودکی و نوجوانی بیشتر رخ می‌دهد.

عوامل خطر دیابت نوع 2

همان‌طورکه قبلاً هم گفتیم، این نوع، شایع‌ترین نوع دیابت است که عوامل زیر احتمال ابتلا را افزایش می‌دهند:

اضافه‌وزن یا چاقی

• وجود فشار خون بالا، کلسترول بالا یا تری گلیسیرید بالا
• سن 45 سال یا بالاتر
• وجود این بیماری در اقوام درجه یک
• عدم ورزش منظم
• سابقه دیابت بارداری
• وجود پیش دیابت و عدم کنترل به‌موقع آن

جالب است بدانید طبق تحقیقات انجام شده در سال 2016، بزرگسالانی که تبعه آمریکا، آفریقا، اسپانیا و برخی مناطق آسیا هستند، بیشتر از بزرگسالان سفیدپوست به این بیماری مبتلا می‌شوند.

عوامل خطر دیابت نوع 1.5

این بیماری بیشتر افراد 30 سال به بالا را درگیر می‌کند و معمولاً با نوع 2 اشتباه گرفته می‌شود. افراد مبتلا به این نوع، لزوماً دارای اضافه‌وزن نیستند و داروهای خوراکی یا تغییر سبک زندگی نیز نمی‌تواند کمکی به آنها نماید.

عوامل خطر برای دیابت بارداری

موارد متعددی می‌توانند احتمال ابتلا به دیابت بارداری را افزایش دهند، ازجمله:

• اضافه‌وزن
• بارداری در سن بالای 25 سال
• سابقه دیابت بارداری در حاملگی قبلی
• وزن زیاد جنین (بیشتر از 4 کیلوگرم)
• سابقه خانوادگی دیابت نوع 2
• ابتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)

خطرناک‌ترین عوارض دیابت کنترل نشده

مدیریت سطح قند خون به روش‌های مختلف، مانند تغییر سبک زندگی، ورزش منظم، مصرف دارو در صورت تجویز پزشک و … بسیار مهم است و اگر نتوانید این بیماری را به‌درستی کنترل کنید، ممکن است اندام‌های زیادی در بدن دچار آسیب شوند. هرچه مدیریت شما برای این بیماری ضعیف‌تر باشد، احتمال عوارض بیشتر می‌شود. مهم‌ترین این عوارض عبارت‌اند از:

• بیماری قلبی، حمله قلبی و سکته مغزی
• نوروپاتی
• نفروپاتی
• رتینوپاتی و کاهش بینایی
• از دست دادن شنوایی
• آسیب پا، مثل عفونت‌ها و زخم‌هایی که به‌راحتی خوب نمی‌شوند و حتی ممکن است منجر به قطع عضو شوند
• بیماری‌های پوستی، ازجمله عفونت‌های پوست باکتریایی و قارچی
• افسردگی
• زوال عقل

عوارض دیابت بارداری کنترل نشده

اگر شما باردار هستید یا قصد بارداری را دارید باید سعی کنید قبل شروع بارداری و در این دوران، با پیروی از یک سبک زندگی صحیح مانند داشتن یک رژیم غذایی مقوی و متعادل، از بروز این شرایط جلوگیری کنید. اگرچه گاهی ممکن است این اقدامات هم کارساز نباشد ولی بی‌تأثیر نیست. از طرفی اگر پزشک تشخیص داد که به این مشکل دچار شده‌اید، حتماً دستورات مراقبتی را موبه‌مو اجرا کنید تا دچار عوارض خطرناک زیر نشوید:

• تولد زودرس
• وزن بیش‌ازحد نوزاد در هنگام تولد
• افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع 2 در آینده
• افت قند خون در مراحل مختلف بارداری
• زردی
• مرده زایی
• فشار خون بالا یا پره اکلامپسی
• نیاز به زایمان سزارین به جای طبیعی
• افزایش خطر ابتلا به دیابت بارداری در بارداری‌های بعدی

بهترین روش‌های کنترل و درمان دیابت

همان‌طورکه قبلاً نیز به آن اشاره کردیم، درمان قطعی برای دیابت هنوز ابداع نشده است و همه روش‌های درمانی بیشتر بر کنترل این بیماری و علائم آن تمرکز دارند. از طرفی درمان‌ها برای انواع مختلف دیابت و همچنین شرایط سلامتی بیمار متفاوت است. بهترین روش‌های درمانی که ممکن است برای این بیماری تجویز شوند، عبارت‌اند از:

درمان دیابت نوع 1 و 1.5

برای این بیماری‌ها انسولین درمان اصلی است که جایگزین انسولین طبیعی بدن می‌شود؛ زیرا بدن این افراد، قادر به تولید آن نیست. خود انسولین نیز انواع مختلفی دارد که از نظر سرعت شروع به کار در بدن و مدت‌زمان ماندگاری اثرشان متفاوت هستند. تقسیم‌بندی انسولین برای بیماران دیابتی به شکل زیر است:

داروهای مورد استفاده برای درمان دیابت نوع 2

در مورد دیابت نوع 2 معمولاً رژیم غذایی و ورزش می‌تواند به کنترل آن کمک کند و اگر تغییرات سبک زندگی برای بیمار کافی نباشد، داروهایی برای او تجویز می‌شوند. از جمله این داروها عبارت‌اند از:

1. مهارکننده‌های آلفا گلوکوزیداز
2. بوز (Precose) و میگلیتول
3. بیگوانیدها (گلوکوفاژ، ریومت)
4. مهارکننده‌های DPP-4
5. پپتیدهای شبه گلوکاگون
6. مگلیتینیدها
7. مهارکننده‌های SGLT2
8. سولفونیل
9. تیازولیدین دیون ها

ممکن است بسته به شرایط بارداری نیاز به مصرف بیش از یکی از این داروها داشته باشید. برخی از افراد مبتلا به دیابت نوع 2 علاوه بر این داروها باید انسولین نیز تزریق کنند.

رژیم غذایی مناسب برای بیماران مبتلا به دیابت

به‌طورکلی تغذیه سالم بخش اصلی مدیریت این بیماری از هر نوع است. در برخی موارد، تغییر رژیم غذایی می‌تواند حتی برای کنترل کافی باشد و نیاز به مصرف دارو را کاهش دهد.

سطح قند خون شما بر اساس انواع غذاهایی که در طول شبانه‌روز می‌خورید افزایش یا کاهش می‌یابد. غذاهای نشاسته‌ای یا شیرین منجر به افزایش سریع سطح قند خون خواهند شد ولی غذاهای دارای پروتئین و چربی باعث افزایش تدریجی سطح قند خون می‌شوند. به همین دلیل به بیماران دیابتی توصیه می‌شود همیشه سطح کربوهیدرات‌های خود را کاهش و میزان مصرف آن را با دوز انسولین مورد استفاده مطابقت دهند.

برای اینکه سطح قند خون را در حد متعادل نگه دارید، بهتر است در طول روز وعده‌های غذایی کوچک بخورید و برنامه غذایی شما باید شامل موارد زیر باشد:

• میوه‌ها
• سبزیجات
• غلات کامل
• پروتئین بدون چربی مانند مرغ و ماهی
• چربی‌های سالم مثل روغن زیتون و آجیل

در مورد دیابت بارداری نیز وجود یک رژیم غذایی متعادل بسیار مهم است و در جلوگیری از نیاز به داروهای دیابت به شما کمک خواهد کرد.

سخن پایانی …

دیابت یک بیماری خطرناک اما قابل کنترل است. اگر شما به علائم این بیماری توجه داشته باشید و به‌موقع به پزشک مراجعه کنید، به‌راحتی می‌توانید با برخی داروها و تغییرات در سبک زندگی، آن را مدیریت کرده و از عوارض بعدی آن جلوگیری کنید. همچنین داشتن عادت‌های فعالیتی و غذایی صحیح در کل زندگی احتمال ابتلا به این بیماری را کاهش می‌دهد.